Darwin'den bin yıl önce Müslüman alimden evrim fikri
[ Bilim ]Katar Posta kurumunun İslam aleminin büyük isimleri serisinde yer alan El Cahiz pulu
Charles Darwin'in, yeryüzündeki canlı türlerinin zaman içinde doğal seleksiyon adını verdiği bir süreç sonucu değişime uğradığını ortaya koyan evrim teorisi insanlığın canlılar alemine bakışını tamamen dönüştürerek, çağdaş bilime damgasını vuran köşe taşlarından biri oldu.
1859 tarihli Türlerin Kökeni adlı kitabında Darwin evrimi, türlerin özelliklerinin nesilden nesile aktarımında meydana gelen kalıtımsal farklılaşma olarak tanımlar ve böylece ortak bir türden nasıl farklı türlerin ortaya çıktığının izini sürer.
Fakat, biraz dikkatli bir tarih incelemesi evrim teorisinin kendisinin de tarihsel kökenleri olduğunu ortaya koyuyor.
Bu kökenleri İslam dünyasında buluyoruz.
Doğal Seleksiyon
Charles Darwin'den yaklaşık 1000 yıl önce bugünkü Irak'ın Basra bölgesinde yaşayan El Cahiz adıyla bilinen Müslüman bir filozof Kitab-ül Hayvan adlı kitabında, hayvan türlerinin doğal seleksiyon adını verdiği bir süreç içinde nasıl değiştiğini anlatıyordu.
Asıl adı Ebu Osman Amr El Kenani el Basri olan filozof "patlak göz" anlamına gelen lakabı El Cahiz ile tarihe geçmiş.
Çok nazik bir lakap değil belki, fakat El Cahiz ismi, filozofun ufuk açıcı kitabı Kitab-ül Hayvan (Hayvanlar Kitabı) ile birlikte bilim tarihinin bir parçası.
El Cahiz, milattan sonra 776 yılında bugünün Irak'ının güneyindeki Basra'da doğdu. O sırada bölgedeki Arap felsefe ve din alimleri arasında rasyonalist diye tanımlanabilecek akla ve mantığa önem veren bir akım olan Mutezile hareketi güçlenmekteydi.
Akılcı bir akım olan Mutezile, mantık kurallarıyla çelişir gördüğü âyet ve hadisleri akla uygun gelecek şekilde yorumluyor ve bu tutumuyla iktidardan bir hayli eleştiri ve tepki de alıyordu.
Abbasilerin en parlak günleriydi ve Basra'da Yunan filozoflarının çalışmaları Arapçaya çevriliyor din, bilim ve felsefe üzerine çok güçlü tartışmalar sürdürülüyordu.
İşte El Cahiz'in Hayvanlar Kitabı'nda dile getirdiği fikirleri böyle bir entellektüel ortamda doğmuştu.
Yine o dönemde Çinli tüccarlar tarafından Basra'ya getirilen kağıt sayesinde fikirler daha hızlı yayılmaya başlamış ve genç El Cahiz de bir çok konuda çalışmaya başlamıştı.
İlgi alanları genişti. Bilim, coğrafya, felsefe, Arap dili ve edebiyatı gibi konularda yazıyordu. Yaşamı boyunca 200 civarında kitap yazdığı tahmin ediliyor ama ne yazık ki bu kitapların sadece üçte biri zamanımıza kadar gelebildi.
Hayvanlar Kitabı ve evrim fikri
El Cahiz'in en ünlü eseri olan Hayvanlar Kitabı 350 farklı hayvanın anlatıldığı bir tür ansiklopedi gibi tasarlanmış. Bu kitapta yazarın dile getirdiği görüşler ise Darwin'in evrim teorisi ile çok yakın benzerlikler içeriyor.
"Hayvanlar, varoluşlarını sürdürmek ve mevcut kaynaklar için, başkasına yem olmamak ve üreyebilmek için bir mücadele yürütürler" diyen El Cahiz şöyle sürdürür:
"Çevre faktörleri canlıların hayatta kalabilmesi için yeni özellikler geliştirmesinde, dolayısıyla onların yeni türlere dönüşmesinde rol oynar. Hayatta kalmayı ve üremeyi başaran hayvanlar başarılı özelliklerini yavrularına geçirirler."
El Cahiz, canlılar aleminin hayatta kalabilmek için sonsuz bir mücadele olduğunu ve daima bazı türlerin diğerlerinden daha güçlü olduğunu açıkça ifade ediyor.
1871 tarihinde yayınlanan Fransız La Petite Lune dergisi, kapağında, insanın maymunla aynı atadan geldiğini söyleyen Darwin'i böyle karikatürleştirmişti
El Cahiz'e göre, hayatta kalabilmek için hayvanlar yiyecek bulma, başkasına yem olmama ve çoğalma bakımından diğer türlerle rekabet etmek zorundaydılar ve bu onları her bir nesilde biraz değişmeye zorluyordu.
Bu düşünceler El Cahiz'den sonra gelen Müslüman düşünürleri de etkiledi. El Farabi, El Arabi, El Biruni ve İbn-i Haldun gibi büyük düşünürler onun çalışmalarını okudu ve etkilendi.
Pakistan'ın "Manevi Babası" diye anılan Muhammed İkbal, 1930'da yayımlanan toplu yazılarında, "Hayvanların hayatlarında göçler ve çevre değişiklikleriyle meydana gelen değişimlerin önemine işaret eden El Cahiz olmuştur" diyerek onun önemine işaret eder.
Buna karşılık, Darwin'in, Arapça bildiği ya da El Cahiz'in çalışmalarından haberdar olduğu yönünde somut bir kanıt yok.
Darwin Galapagos adalarında ispinoz kuşlarının, gagalarında meydana gelen farklılaşma ile birbirinden ayrılmaya başladığını gözlemlemiş ve dört ayrı ispinoz türünü çizmişti
Yıllarını seyahat ederek doğal yaşamı gözlemleyen ve teorisini eşi görülmemiş şekilde ayrıntılı olarak ve netlikle anlatarak canlılar alemine bakışımızı değiştiren İngiliz doğa bilimci Darwin, haklı olarak evrim teorisinin yaratıcısı olarak anılıyor.
Fakat BBC radyosuna İslam ve Bilim adı altında bir belgesel dizisi hazırlayan bilim gazetecisi Ehsan Masood'un vurguladığı gibi, evrim düşüncesine katkıda bulunan diğer isimleri hatırlamak da çok önemli.
Yaradılışçılık yaygın değildi
Ehsan Masood ayrıca El Cahiz'in yaşadığı 9. yüzyıl Basra'sında, Bağdat'ında, yani o çağın İslam medeniyeti açısından önde gelen eğitim merkezlerinde Yaradılışçılığın etkili bir akım gibi görünmediğini de vurguluyor.
Guardian gazetesine El Cahiz ile ilgili olarak yazdığı bir makalede Masood bunu şöyle ifade ediyor:
"Alimler dini metinleri satır satır alıp, saatlerce bunların, doğal aleme ilişkin gözleme dayalı bilgilere uyup uymadığını incelemekle uğraşmıyorlardı. Onun yerine çıkıyor ve bilgiye kendileri ulaşmaya çalışıyorlardı."
Büyük İslam alimi El Cahiz'in ölümü de ileri bir yaşta işte böyle bilgiye ulaşmaya çalıştığı bir anda geldi. Anlatılara göre filozof 92 yaşındayken kitaplığın üst raflarından birine erişmeye çalışmış ve kitapların üzerine yıkılmasıyla hayatını yitirmişti. (BBC Türkçe)
-
Misafir02 Mart 2019 23:25
Mutezile, akıl, Allah'ın insanı farklı kıldığı özelliği üzerinde yoğunlaşmış, sonuç akıl farkıyla ortaya çıkmış
-
bir yorum02 Mart 2019 12:51
Ah bu uydurma dine mensuplar yüzünden Kur'andaki gerçekleri göremedik halen göremiyoruz.Çünkü Kur'andaki gerçekleri anlamak için Kur'ana bakmak gerekiyor.Bu uydurma dinciler Kur'anı okunup üflenen ve bundan şifa umulan bir kitaba dönüştürmüşler.
-
bir yorum02 Mart 2019 12:34
İnsan gerçekten hayvan türüdür ve bu hayvan Türünün Kur'andaki adı Beşerdir. Beşer, diğer hayvanlar gibi ruh verilmemiş halin adıdır.Ruh verilince insan özelliği kazanılmaktadır.Bu ruh halen anne karnında ceninin bir safhasında verilmeye devam etmektedir.Kuvvetle muhtemel deli olarak dünyaya gelenlerin ruhları olmayabilir.Bunun bilimsel olarak araştırılması gerekir.Beşer bir hayvan türüdür ve ruhla insan özelliği kazanmıştır.O ruh olmadığında tekrar hayvan haline gelmektedir.Deli olarak doğanlar kuvvetle muhtemel insan olamamış beşerdir yani hayvandırlar.Onun için dinen herhangi bir sorumlulukları yoktur.Bu sonradan deli numarası yapanlar için değildir.Bu sadece doğuştan deli olarak dünyaya gelenler içindir.
-
bir yorum02 Mart 2019 12:27
Evet ben iki türden bahsettim hayvan ve bitki insan hayvan türünden evrimleşerek bu hale gelmiştir. Yani insan bir hayvan türüdür.Zaten Kur'ana göre insan bir özelliktir.Ve bu özellik ruh verilmesiyle kazanılmıştır.Kur'ana göre insan olmazdan önceki hale beşer denilmektedir.Bu beşer tıpkı hayvanlarda olduğu gibi beden ve can dan oluşmaktadır.Kur'anda Allah sizi bir halden başka bir hale sokarak yaratmıştır diye bir ayet vardır işte bu ayet evrim ayetidir. İnsan evrimiyle ilgili curiosity diye bir belgesel var işte bu belgesel tam da Cahızın düşüncesinin yansımasıdır ve Kur'anda bu evrimi desteklemektedir.
-
bir yorum02 Mart 2019 12:23
Evet Cahız darwinden önce evrim teorisini Kur'ana bakarak ortaya koymuştur.Kur'anda ilk canlının adı nefis vahide olarak geçer.Buna uydurma dinciler Adem demişler ama maalesef bu havada kalan bir yorumdur.Oysaki nefsi vahide yeryüzünde gelmiş gelecek tüm bitki ve hayvanların ilk atasıdır.Yani hayvan ve bitkiler bu ilk atanın çoğalmasıyla oluşmuştur.Buna muz ile insan arasındaki fonksiyonel genetik benzeşmenin % 59 olduğunu görüp anlayabiliriz.İşte bir insan ile bir muz bu ilk atadan fonksiyonel genetik yapısı birbirine % 59 oranında benzeşmektedir.Bu ilk atadan gelme benzerliktir. Bir insanlar bir maymun veya fare ise % 98 oranında benzeşmektedir.Bunlar insan haline gelmeden önce insanın hayvanlardan evrimleştiğini göstermektedir.
-
Sedat Aksın02 Mart 2019 09:01
El Cahiz tek hücreden,aynı kaynaktan gelip farklılaştığımızı söylemiyor.Örneğin maymundan geldiğimizi söylemiyor.Dokuzuncu yüzyılda bunu söyleme cesaretini gösteremezdi zaten.Darwin bunu söyleyerek yıldırımları üzerine çekti.