Bilgi teknolojileri geliştikçe ekonominin de artık bu yöne doğru kaydığı çok açık. Özellikle internet hayatımızı tamamen değiştirmiş durumda. Artık en güçlü ve değerli şirketler iş yapma biçimlerini internet üzerinden kuran şirketler. Bu şirketlerin geliştirdikleri işler başlangıçta o kadar güzel ve ilgi çekici ki ekonomi ile ilgili herkesi heyecanlandırıyor. Neden olmasın ki? Dışarıya çıkıp yağmurda bir taksi çevirmektense arıyorsunuz; temiz bir taksi geliyor, alıp sizi gideceğiniz yere ulaştırıyor. Üstelik normal taksiden daha ucuz. Hem taksiciler hem diğer araç sahipleri sisteme kayıt olmak için sıraya girmiş durumda. Çünkü oradan iş alıyorlar, en azından işsiz kalmıyorlar.
 
Sistemin ilerlediği ABD’de ise bir yandan taksiciler ellerinden alınan işler için homurdanmaya diğer yandan devlet ‘Ne oluyoruz” demeye başladı. Çünkü sonuçta şöyle bir şey ortaya çıkmış durumda: Daha önce sokağa çıkıp taksi çeviren ABD’li artık bu rahatlıkla tanıştığı için bu platformların dışında başka bir şey düşünmüyor. Bütün sistem artık bu tek şirket üzerinden dönüyor. Burada ise kapitalizmin kuralları devreye giriyor. Şirket, kendisine üye olmadan iş yapılamayacağını bildiği için üyelik ücretine yükleniyor. Tam anlamıyla tekel olan şirketin belirlediği fiyatlar da eski haline geri dönüyor. Günün sonunda eskiden sokağa çıkıp taksi çeviren müşteri ile onu alan taksi artık o şirkete komisyon vermeden buluşamıyor. Vatandaşın verdiği para aynı, taksicinin kazandığı para aynı. Diğer yandan devlet de bu şirketlerden vergi alamıyor, çünkü teknolojiyi sonuna kadar kullanan bu şirketlerin merkezleri tahmin edeceğiniz gibi genellikle vergi cennetlerinde.
 
BİZİMKİLER MALİYETİNE YOLCU TAŞIYORMUŞ!
Şimdi bizde de şehiriçi, şehirlararası yolcu taşımacılığı, oda ve ofis ve hatta eşya kiralama uygulamaları artmış durumda. Tabii hem İstanbul’da Başakşehir’den Taksim’e gelirken boş koltuğunu aynı bölgeden birisine veren araç sahibi hem belediye otobüsü yerine o araça binip Taksim’e ulaşan vatandaş memnun. Bu iş şehirlerarası yollar için de yapılıyor. İstanbul’dan Ankara’ya gideceksiniz yanınıza birisini de alıp gidiyorsunuz. Ancak başlangıçta iyi gibi görünen bu uygulama sonradan ya ABD’de olduğu gibi tekelleşerek topluma zarar veriyor veya ülkenin vergisini azaltıyor. Öncelikle bu işi yapan şirketlerin merkezleri genellikle Cayman Adaları gibi vergi cennetlerinde. Devlet bunlardan vergi alamıyor. Diğer yandan taksiciler, minibüsçüler vergi öderken veya siz bir toplu taşıma aracına bindiğinizde aldığınız bilet dolayısıyla verginizi öderken bu sistemi kullanan otomobil sahipleri beş kuruş vergi ödemiyor. Şirketler vergiden kaçmaları için çalıştıkları araç sahiplerine ‘Kâr etmiyoruz maliyetine çalışıyoruz’ dedirtiyor. Nasılsa kimin ne ödediğini başkası nereden bilecek!
 
UBER VE AIRBNB’YE ABD’DE SORUŞTURMA AÇILDI
Özel taksi hizmeti veren Uber ve kısa süreli konaklama servisi Airbnb’ye geçen hafta ABD’de soruşturma başlatılmıştı. İki şirket, ABD’de vergi mevzuatı ve veri güvenliğiyle ilgili soruşturuluyor.
 
NE YAPILMALI?
-Bu işi yılda bir defadan fazla yapanlar mutlaka vergi dairesine gidip mükellefiyet tesis ettirmek zorunda.
-Sadece yılda bir kez yapmışsa bu arızi kazanç sayıldığı için eğer 23 bin lirayı aşmıyorsa beyanname vermeye gerek yok.
-Ancak yılda bir defadan fazla yapanlar ‘ticari kazanç’ elde etmiş sayılacağı için mutlaka mükellef olmak, defter tutmak, fiş kesmek zorunda. Bunu yapmayanları ise ağır cezalar bekliyor.
-Maliye’nin ise hem bu şirketlerin kazancından vergi ödemesi için hem de bu şirketleri kullanarak para kazananlardan vergi almak için sanal dünyaya yönelik organizasyonlar oluşturması gerekiyor.
-Aksi halde onlardan alınamayan vergi yine dürüst vatandaşa bölüştürülmek zorunda kalacak. Kazanan ise maalesef ne fazlalığını paylaşarak ısrafı önleyen vatandaş, ne onu ihtiyacı kadar kullanan ve daha az ödeyen vatandaş ne de devlet oluyor. Sadece köpekbalığı stratejisi izleyen malum şirketler kârlı çıkıyor.
 
ÖRNEKLERİ GİDEREK ARTIYOR
55 ülkede faaliyet gösteren Uber ve 192 ülkede bulunan Airbnb’nin yanı sıra Türkiye’de de paylaşım siteleri artıyor. Araç ve eski eşya paylaşımı gibi örnekleri bulunan bu sitelerde iş yapanların Türkiye’deki vergi sorumlulukları belirsizliğini koruyor.

Rahim Ak / HT Gazete